Author :
Abstract
Hanbelî gelenek bünyesinde ortaya çıkan akılcı temayüller mezhep içerisinde çeşitli gerilim ve ayrışmaların yaşanmasına neden olmuştur. Bu ayrışmaları en iyi yansıtan hususlardan birisi de haberî sıfatlar konusu etrafındaki tartışmalardır. Gelenek içerisinden bazı alimlerin haberî sıfatlara karşı aşırı isbâtçı tutum sergilemeleri genelde ehl-i hadisin özelde ise Hanbelîlerin teşbihe düşmekle itham edilmesine neden olmuştur. Bu durum mezhep bünyesinde haberî sıfatlarla ilgili geleneksel tavrı koruyarak tefvîzi benimseyen ve akılcı temâyül göstererek te’vili kabul eden her iki kesimin de aşırı isbâtçılara karşı itiraz ve eleştirilerde bulunmalarına neden olmuştur. Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî bu tartışmaların en hararetli olduğu dönemde yaşamış ve aşırı isbâtçı kesime karşı bir reddiye kaleme almıştır. Onun itiraz ve eleştirileri mezhep içerisindeki gerginliğin daha çok artmasına sebep olmuştur. Bu çalışmada Hanbelî gelenek içerisinde akılcı temayül gösteren İbnü’l-Cevzî’nin haberî sıfatlar konusundaki itirazları ve eleştirileri ele alınacaktır. Bununla beraber onun haberî sıfatlar hususunda ortaya koyduğu yorum ve tahliller de tespit edilmeye çalışılacaktır.
Keywords
Abstract
In the 4th century Hegira, Hanbalism would undergo several ideological developments resulting in tension and ideological splits. One of the most pertinent examples of these splits is regarding the question of Divine attributes known through revelation (al-sifat al-khabariyya). These debates concerning the Divine attributes have given rise to accusations that the Ahl al-Hadith, specifically the Hanbalite tradition, anthropomorphized God following their extreme insistence on affirming Divine attributes. Within this context, various doctrinal schools, including some Hanbalites, would critique the affirmation of divine attributes and permit the reinterpretation (ta’wil) of those deemed to be anthropomorphic. In the heat of these debates, Abu al-Faraj Ibn al-Jawzi would author several refutations against what he considered to be anthropomorphic elements within the school. This paper examines Ibn al-Jawzi’s rationalist interpretation of the Divine attributes and the effect of his refutations on infighting within the Hanbalite tradition. In doing so, this paper analyzes his arguments concerning al-sifat al-khabariyya and his objections to positions held traditionally within the Hanbalite school.
Keywords
- Abdülhamid, İ. (2020). İslâm’da İtikadi Mezhepler ve Akaid Esasları. Ankara: Türkiye
- Bâkıllânî. (1987). Temhîdü’l-Evâil ve Telhîsü’d-Delâil, (thk. İmadüddin Ahmed Hay- dar). Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye.
- Bayram, İ. (Haziran 2018). İbnü’l-Cevzî’nin Akıl Anlayışı. Ondokuz Mayıs Üniversi- tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 44, 69-108.
- Bulut, Z. (2017). Haberî Sıfatlar-Anlama Yöntemleri ve Yorumlar. Ankara: Fecr Yayın- ları.
- Cüveynî. S. Ş. (2009). el-İrşâd ilâ Kavâtı’ı’l-Edille fî Usûli’l-İ’tikâd, (thk. Ahmed Ab- durrahîm es-Sayih ve Tevfîk Ali Vehbe). Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’dDinîyye.
- Ebû Hanîfe. (2015). el-Fıkhu’l-Ekber, İmam-ı A’zamın Beş Eseri içinde, (çev. M. Öz). İstanbul: İFAV Yayınları.
- Ebu Ya’la el Ferra, (1974). el-Mu‘temed fi Usûli’d-Dîn, (thk. Vedi‘ Zeydân Haddâd), Beyrut: Dâru’l- Maşrık.
- Eryiğit, A. (2020). İbn Teymiyye’nin Siyaset Düşüncesi ve Cihat Doktrini. İstanbul: Çıra Yayınları.
- Eş‘arî. (2012). Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, (takdim: Naîm Zerzûr). Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye.
- Eyibil, İ. (Aralık 2018). Ehl-İ Sünnet Kelâmında Haberî Sıfatların Te’vilinin Başlan- gıcı Meselesi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/34, 667-692.
- Gazzâlî. (2006). İlcâmu’l-Avâm an İlmi’l-Kelam, (Mecmuatü Resaili’l-İmâmi’l-Gazzâlî), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Gürler, K. (2007). Ehl-i Hadisin Düşünce Yapısı-İlk Dönem Ehl-i Hadis Örneği, Bursa: Emin Yayınları.
- İbn Fûrek. (1987). Mücerredü Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş’arî, (thk. Daniel Gima- ret). Beyrut: Dâru’l-Maşrik.
- İbn Haldun. (2010). Mukaddimetü İbn Haldun. Kahire: Mektebetü Cezîreti’l-Verd.
- İbn Huzeyme. (1988). Kitâbu’t-Tevhid ve İsbatu Sıfatı’r-Rabb Azze ve Celle, (thk. Ab- dulazîz b. İbrâhîm eş-Şehvân). Riyâd: Dâru’r-Rüşd.
- İbn Kesîr. (1988). el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut: Mektebetü’l-Meârif.
- İbn Kudâme, el-Makdisî. (1414/1994)., Zemmü’t-Te’vîl, (nşr. Bedr b. Abdullah). Şârika: Dâru’l-Feth.
- İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. (1991). Mecmû’u Fetâvâ Şeyhi’l-İslâm Ahmed b.Teymiyye, (nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım el-Âsımî en-Necdî). Riyad: Dâru Alemi’l-Kütüb.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. (1413/1992). Def‘u Şübehi’t-Teşbîh bi Ekuffi’t-Tenzîh, (thk. Hasan b. Ali es-Sekkâf). Ürdün: Dâru’l-İmâm en-Nevevî.
- İbnü’l-İmâd. (1950-1951). Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbari men Zeheb.Kahire: Mektebetü’l- Kudsî.
- İbnü’z-Zağûnî. (2003). el-İzâh fi-Usûli’d-Dîn, (thk. İsam es-Seyyid Mahmud). Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye.
- İzmirli, İ. H. (2018). Yeni İlmi Kelam, (sad. Sabri Hizmetli). Ankara: Ankara Okulu
- Kâdî Abdülcebbâr. (2001). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l- Arabî.
- Kâdî Abdülcebbâr. (1986). Kitâbu Fadli’l-İ‘tizâl ve Tabakâti’l-Mu‘tezile, (thk. Fuâd Seyyid). Tunus: Dâru’t-Tunusiyye.
- Kılavuz, U. M. (2016). İbnü’z-Zâğûnî ve Sıfat Anlayışı.Bursa: Emin Yayınları.
- Koç, İ. (2015). Haşviyye Fırkası, Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel
- Koçyiğit, T. 1989). Hadisçilerle Kelamcılar Arasındaki Münakaşalar, Ankara: Türkiye
- Makdisî. (1985). Ekâvîlü’s-Sikât fî Te’vîli’l-Esmâ ve’s-Sıfât ve’l-Ayâti’l-Muhkemât ve’l- Müteşâbihât, (thk. Suayb el-Arnaût). y.y: Müessesetü’r-Risâle.
- Mâtürîdî. (2017). Kitâbü’t-Tevḥîd, (thk. Bekir Topaloğlu Muhammed Aruçi). İstan- bul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi.
- Mâtürîdî. (1426/2005). Te'vilâtü Ehli's-Sünne, (thk. Mecdî Baslûm). Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye.
- Nesefî, Ebü’l-Muîn. (2014). Bahru’l-Kelâm, (thk. Muahmmed es-Seyyid el-Bersîcî). y.y: Dâru'l-Feth.
- Nesefî, Ebü’l-Muîn. (2006). et-Temhîdu fî Usûli’d-Dîn, (thk. Muhammed Abdurrah- man eş-Şâğûl). y.y: el Mektebetü’l-Ezheriyyetü li’t-Türâs.
- Nesefî, Ebü’l-Muîn. (2004). Tebsiratu’l-Edille, (thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düz- gün). Ankara: DİB Yayınları.
- Sâbûnî, İsmail b.Abdurrahmân. (1993). Akîdetü’s-Selef ve Ashâbi’l-Hadîs, (thk. Nâsır b. Abdurrahmân b. Muhammed el-Cedî‘). Riyad.
- Sâbûnî, Nureddin. (2005). el-Bidâye fî Usûlü’d-Dîn, (thk. Bekir Topaloğlu). Ankara: DİB. Yayınları.
- Şehristânî. (2003). el-Milel ve’n-Nihal, (thk. Ebî Muhammed Muhammed b. Ferîd). Kahire: Mektebetu’t-Tevfîkıyye.
- Özler, M. (2016). İslam Düşüncesinde Tevhid. İstanbul: Rağbet Yayınları.
- Pezdevî, Ebü’l-Yüsr. (1963). Usûlü’d-Dîn, (thk. Hans Peter Linss). Kahire: el-Mek- tebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs.
- Pezdevî, Ebü’l-Yüsr. (2019). Ehl-i Sünnet Akaidi. (çev. Ş. Gölcük). İstanbul: Kayıhan
- Topaloğlu, B.-Çelebi, İ. (2010). Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İSAM Yayınları.
- Yaman, A. (1999). İbn Hâmid. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 20, ss24-25, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Yavuz, Y. Ş.-Avcı, C. (1999). İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 20, s 543-549, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Yurdâgür, M. (1983). Haberî Sıfatları Anlamada Metod. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1, 249-264.
- Zehebî. (1985). Siyeru Aʿlâmi’n-Nübelâʾ, (thk. Beşşâr Avvâd). Beyrut: Müessesetü’r- Risâle.
- Zemahşerî. (2012). el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûnu’l-Ekâvîl fi Vü- cûhi’t-Te’vîl, (thk. Ebû Abdillah ed-Dânî). Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî. Öz: Hanbelî gelenek bünyesinde ortaya çıkan akılcı temayüller mezhep içerisinde çeşitli gerilim ve ayrışmaların yaşanmasına neden olmuştur. Bu ayrışmaları en iyi yansıtan hususlardan birisi de haberî sıfatlar konusu etrafındaki tartışmalardır. Gelenek içerisinden bazı alimlerin haberî sıfatlara karşı aşırı isbâtçı tutum sergilemeleri genelde ehl-i hadisin özelde ise Hanbelîlerin teşbihe düşmekle itham edilmesine neden olmuştur. Bu durum mezhep bünyesinde haberî sıfatlarla ilgili geleneksel tavrı koruyarak tefvîzi benimseyen ve akılcı temâyül göstererek te’vili kabul eden her iki kesimin de aşırı isbâtçılara karşı itiraz ve eleştirilerde bulunmalarına neden olmuştur. Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî bu tartışmaların en hararetli olduğu dönemde yaşamış ve aşırı isbâtçı kesime karşı bir reddiye kaleme almıştır. Onun itiraz ve eleştirileri mezhep içerisindeki gerginliğin daha çok artmasına sebep olmuştur. Bu çalışmada Hanbelî gelenek içerisinde akılcı temayül gösteren İbnü’l-Cevzî’nin haberî sıfatlar konusundaki itirazları ve eleştirileri ele alınacaktır. Bununla beraber onun haberî sıfatlar hususunda ortaya koyduğu yorum ve tahliller de tespit edilmeye çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Ehl-i Hadîs, Hanbelîlik, haberî sıfatlar, te’vil, Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî.
